Atatürk, 22 Haziran 1919 günü Amasya Genelgesini yayınlar, bu genelge ile tüm illere, vatanın bütünlüğünün ve milletin bağımsızlığının tehlikede olduğunu, milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararının kurtaracağını ve bu amaçla Sivas'ta milli bir kongrenin acilen toplanmasına karar verildiğini bildirir. Aynı genelgede 10 Temmuz günü Erzurum'da Doğu illeri adına bir kurultay toplanacağını da duyurur ve bu genelgeyi yayınladıktan dört gün sonra, 26 Haziran günü Erzurum'a gitmek üzere Amasya'dan ayrılır. Amasya'dan Erzurum'a doğru olan bu yolculuğu sırasında 29 Haziran günü Erzincan'ın Refahiye ilçesine ulaşır ve geceyi burada geçirir. Atatürk, sabah saat 9.00’da Refahiye’den Erzincan’a doğru hareket eder, Çardaklı Boğazı’nda, Fırat’ın yanından geçen şose üzerine bir kaya parçası düşmüş ve yolu kapamış olduğundan yolun açılmasını bekler ancak geçen zaman içerisinde karanlığın basması üzerine toprak üstüne battaniye sererek geceyi burada geçirmek zorunda kalır. Ertesi gün, 1 Temmuz 1919 günü öğleden sonra Erzincan'a ulaşan Atatürk geceyi burada geçirdikten sonra 2 Temmuz günü sabah 9:30'da ayrılarak Erzurum'a doğru yola devam eder. Aynı gün öğlen Tercan'a varan Atatürk geceyi burada geçirir. Ertesi gün Tercan'dan ayrılır ve Erzurum'a ulaşır.

23 Temmuz 1919 günü Erzurum Kongresi toplanmış ve Kongre 7 Ağustos'a kadar sürmüştür. Kongre sonunda Sivas'ta toplanacak olan Milli Kongre'ye katılmak üzere bir Temsil Heyeti seçilir ve bu temsil heyetinin başkanlığına Atatürk getirilir. Atatürk Sivas'ta yapılacak Kongreye katılmak üzere 29 Ağustos günü Erzurum'dan ayrılır. 30 Ağustos 1919 günü öğleden sonra, Erzincan’a yakın Gazlısu’ya (Ekşisu) gelir. Burada, Erzincan Mutasarrıfı, Ahz-ı Asker Kalemi Reisi, Erzincan ileri gelenlerinden bir heyet, Atatürk’ü karşılarlar. Akşama doğru Erzincan’a girerler. Atatürk, Erzincan’da Erzurum Kongresine katılan Şeyh Fevzi Efendi ile buluşur. O akşam, Erzincanlılar adına, Erzincan Mutasarrıfı, Belediye’de bir yemek verir. Erzurum’da Atatürk’le buluşan, Erzurum Kongresi’ne katıldıktan sonra, Atatürk’le birlikte Sivas’a hareket eden Mazhar Müfit (Kansu), o akşam yemekteki izlenimlerini şöyle anlatır:

(.. Gece yarısına kadar yemekte oturuldu. Paşa, yemekte bulunanlara Milli Mücadelenin gayesi ve vatanı kurtarmanın çareleri hakkında uzun izahat verdi. Aynı zamanda Sivas’a da telgrafla bazı talimat yazdırdı. Mutasarrıfın ziyafetinde bulunan ve ekstriyetini Erzincan eşrafı teşkil eden davetliler büyük bir inan ve imanla bir arada Paşa’ya bağlanmışlardı:

-Paşam, son damla kanımızı senin yolunda ve milletin kurtuluşu uğrunda akıtacağız..

Diyor, üstüste teminat veriyorlardı. Paşa bu gösteriden fevkalade memnundu. Bunun içindir ki sabahleyin erkenden yola çıkmak yerine halk ile temas etmeyi ve şehri dolaşmayı tercih etti..).

31 Ağustos 1919 Mutasarrıfın evinde konaklayan Atatürk, sabahleyin Mutasarrıflığa resmi bir ziyaret yapar. Buradan Ahz-ı Asker Kalem Reisliğine ve Belediye’ye gelir. Halkla görüşür. Daha sonra Erzincan'dan ayrılarak Sivas'a doğru hareket eder.

Erzincan Boğazı’na geldikleri sırada, Boğazın bazı adamlar tarafından tutulduğu, kafileye bir baskın yapılacağı haberi gelir. Atatürk, ne pahasına olursa olsun, zamanında Sivas’a yetişmek kararındadır. Hafif makinalı tüfeklerle silahlanmış birkaç kişi, Atatürk’ün otomobilinin önüne bindirilir. Hızla ilerleyerek Boğazı geçerler. Atatürk bu olayı, "Bunu, İstanbul Hükümeti’nin adamı olabileceğini tahmin ettiğim bazı kimseler tarafından, sırf beni geri dönmeğe mecbur etmek için kurulmuş bir plan kabul ettim" diye anlatır.

Atatürk ve Heyet-i Temsiliye üyeleri 2 Eylül 1919 günü Sivas’a ulaşırlar.

29 EYLÜL 1924 - 30 EYLÜL 1924

Atatürk, Cumhuriyet’in ilanından sonra, eşi Latife hanımla birlikte çıktığı uzun Sonbahar Gezisi sırasında, 28 Eylül 1924 günü Amasya’dan Erzincan’a hareket etmiş, o gün akşam otomobillerle Suşehrine gelerek geceyi Suşehri’nde geçirmişlerdi. Ertesi gün, 29 Eylül 1924 sabahı tekrar yola çıkan Atatürk, Refahiye’ye gelerek bir süre dinlenir. Öğle yemeğini eski milletvekillerinden Şebinkarahisarlı Tevfik Bey’in evinde yer. Öğleden sonra Erzincan’a hareket eder. Erzincan yakınlarında Kolordu Komutanı Asım (Gündüz) ve Erzincan Valisi Faiz Bey, Erzincan Belediye Başkanı ve birçok Erzincanlı karşılar. Saat 18:00'de Erzincan'a ulaşan Atatürk, şehre girişte otomobilinden iner, Belediyeye kadar halkın arasında yaya yürür. Belediye’de kısa bir dinlenmeden sonra Vilayet'e ve Kolordu’ya gider. O gece Müfettişlik Dairesinde Erzincanlılar adına verilen yemekte Erzincanlı Münir Ziya bir konuşma yapar. Atatürk, bu konuşmaya cevaben Erzincanlıların kendisi için gösterdikleri sevgi ve bağlılığa teşekkür eder ve sonra:

-Erzincan'ın az zamanda layık olduğu ve Cumhuriyetin kendisinden beklediği mertebede nur ve feyz kaynağı olacağına tamamen inanıyorum der.

Atatürk, ertesi gün, 30 Eylül 1924 sabahı Erzincan’dan Erzurum’a doğru hareket eder.

10 EKİM 1924 - 11 EKİM 1924

Atatürk, Erzurum dönüşünde, 10 Ekim 1924 günü öğleden sonra saat 13’te Tercan’a ulaşır. Tercan’da öğle yemeğini yiyen Atatürk, Erzincan’a doğru yoluna devam eder. Akşama doğru Erzincan’a gelir. O geceyi Erzincan’da geçirir. 11 Ekim günü sabah 11:00'de Erzincan'dan ayrılır ve Şebinkarahisar'a doğru yol alır.

ERZİNCAN' DA ÇEKİLMİŞ FOTOĞRAFLARI

Kaynaklar:

1- Mehmet Önder, Atatürk'ün Yurt Gezileri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Birinci Baskı, 1975

2- Utkan Kocatürk, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2007

3- Erol Mütercimler, Fikrimizin Rehberi, 2008

4- Andrew Mango, Atatürk, 2004

5- Fotoğraflarla Atatürk, Genelkurmay Personel Başkanlığı, Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, 2015