8 Ekim 1912 günü başlayan 1. Balkan Savaşı'da Bulgarlar Trakya'da çok ciddi ilerleme kaydederek, 17 Kasım günü İstanbul'a çok yakın noktada bulunan Çatalca önlerine kadar gelmişlerdi. Atatürk savaşın başladığı günlerde Derne Komutanı olarak Trablusgarp'ta savaşmaktadır. Savaşın başladığını duyar duymaz kendisinin Balkan Savaşı'nda görev almak üzere Trablusgarp'tan ayrılmak istediğini bildirir. 20 Kasım günü İstanbul'a gelen Atatürk, 25 Kasım 1912 tarihinde Bahr-i Sefid (Akdeniz) Boğazı Kuva-yı Mürettebesi Komutanlığı Harekat Şubesi Müdürlüğü görevine atanır. (Bu kuvvetin adı daha sonraları Bolayır Kolordusu adını almıştır.) Atatürk 1 Aralık günü Gelibolu'ya gelir.

Şubat ayı başlarında başarısız bir taarruz sonrasında 17 Şubat tarihinde Atatürk ile Fethi (Okyar) Bey, Trakya'nın kurtarılması ile ilgili bir harekat planı hazırlamışlar ve bu planı Harbiye Nezareti ve Başkomutan Vekili Ahmet İzzet Paşa'ya sunmuşlardır. Ancak bu plan kabul edilmemiş bunun üzerine Atatürk ve Fethi Bey, Hurşit Paşa ile birlikte çalışamayacakları gerekçesiyle istifalarını istemişlerdir. Durumu yerinde görmek üzere Mahmut Şevket Paşa Gelibolu'ya gelerek Hurşit Paşa, Fahri Paşa, Fethi Bey, Enver Bey ve Atatürk ile görüşür. Bundan bir süre sonra 26 Mart günü Edirne Bulgarların eline geçmiştir. 30 Mayıs günü savaş sona erer ve Londra Barış Antlaşması imzalanarak Edirne Bulgaristan'a bırakılır.

16 Haziran 1913 günü başlayan 2. Balkan Savaşı ile birlikte, Atatürk'ün Kurmay Başkanı olduğu Bolayır Kolordusu taarruza geçer ve Keşan, Enez, İpsala ve Uzunköprü'den sonra 21 Temmuz 1913 günü Edirne'yi Bulgarlardan geri alır. 10 Ağustos günü yapılan Bükreş Antlaşması ile savaş sona erer ve daha sonra 23 Eylül'de yapılan İstanbul Antlaşması ile Osmanlı - Bulgaristan sınırı yeniden belirlenir. Atatürk Kolordusu ile birlikte 21 Temmuz 1913 günü Edirne'ye girer ve Bükreş Antlaşmasının imzalandığı gün olan 10 Ağustos gününe kadar Edirne'de kalır. Mustafa Kemal Edirne’de kaldığı süre boyunca Kaleiçi’nde, bugünkü adıyla İnönü Caddesi üzerinde, İstiklal Okulu yakınındaki Sarı Pansiyon’da kalmıştır.

Bu görevinden sonra Atatürk 27 Ekim günü Sofya Ateşemiliterliğine atanır.

Atatürk Edirne'ye ilk gelişinde, 21 Temmuz 1913

27 OCAK 1916 - 12 MART 1916

1915 yılında Çanakkale'de verilen mücadeleden ve kazanılan zaferden sonra Atatürk, kısa bir süre İstanbul’da kalmış, sonra da, Ocak ayı başlarında izinle Sofya’ya gider. Sofya'ya varışından birkaç gün sonra kendisine gönderilen telgraf ile karargahı Edirne'de bulunan 16. Kolordu Komutanlığına atanma emrini alır. Bunun üzerine 16 Ocak günü İstanbul'a döner. 17 Ocak günü kendisine, Anafartalar Grubu Komutanlığı dönemindeki üstün başarıları nedeniyle "Muharebe Altın Liyakat Madalyası" verilir. Atatürk gerekli hazırlıklardan sonra 26 Ocak günü İstanbul'dan trenle ayrılır ve 27 Ocak günü Edirne'ye varır. Edirneliler o gün Atatürk’ü gerçekten bir kahraman olarak coşkuyla karşılarlar. Bu karşılamadan çok duygulanan Atatürk, iki gün sonra, Edirne Belediye Başkanlığına şu teşekkür yazısını gönderir:

Edirne Belediye Reisliğine

Değerli Edirnemizin muhterem ahalisi tarafından gerek acizlerine, gerekse kumandan altında bulunan askeri birliğe karşı gösterilen yüksek duygular ve samimi teveccühlerden fevkalade mütehassisim. Bugünlerin renkli hatıraları kalplerimizde ebediyen nakışlı kalacaktır. Necip bir tezahürat olan bu güzel kabulü, hakikatli milletimizin bir mükafatı telakki eder, kendim ve askerim namına Zat-ı alilerine ve muhterem Edirne halkına sonsuz teşeküllerimizi takdim ile kesb-i fahreylerim. 17.1.1331

16. Kolordu Kumandanı

Mustafa Kemal

Sonradan Atatürk’e yaver olan Şükrü Tezer’in anlattığına göre, Atatürk Edirne’de kaldığı süre içinde, birliğinin talim ve terbiyesiyle uğraşır ve günlerinin çoğunu, talim yeri olan Kırkpınar güneşlerinin yapıldığı Sarayiçi’nde geçirir.

Mart ayı başında Doğu Cephesi'nde Rusların ilerlemeye geçmesi üzerine 16. Kolordu Karargahı'nın Diyarbakır'a nakli emri gelir. Bunun üzerine Atatürk Karargahı ile birlikte Diyarbakır'a gitmek üzere 12 Mart günü Edirne'den ayrılır.

Atatürk Edirne'de bulunduğu sırada, 1 Şubat günü kendisine, Anafartalar Grubu Komutanlığı döneminde gösterdiği üstün başarılar nedeniyle "İkinci Rütbeden Osmani Nişanı" verilir.

Atatürk Edirne'de bulunduğu bu sürede "Tabiye Meselesinin Halline ve Emirlerin Yazılış Şekline Dair Broşür" adlı küçük bir kitap yayınlar.

16. Kolordu Komutanı Albay Mustafa Kemal, Edirne Okulu öğretmen ve öğrencileri ile, 1916

21 ARALIK 1930 - 25 ARALIK 1930

Atatürk, 1930 yılı Kasım ayında uzun bir yurt gezisine çıkar. 20 Aralık 1930'da Alpullu’ya, buradan Kırklareli ve Çorlu’ya geçen Atatürk, 21 Aralık 1930 Pazar günü saat 17:30'da Edirne’ye gelir. İkinci gelişlerinde olduğu gibi, coşkun gösterilerle karşılanır. Doğruca, misafir kalacağı Belediye binasına gider. Belediye’nin üst kattaki odaları, Atatürk ve yanında bulunan kardeşi Makbule (Atadan), İçişleri Bakanı Şükrü (Kaya), Ali Sait Paşa, milletvekillerinden Kılıç Ali, Recep (Peker), Salih (Bozok), Reşit Galip, Ruşen Eşref (Ünaydın), Genel Sekreter Tevfik (Bıyıkoğlu), Hasan Rıza (Soyak), Başyaver Rusuhi ve öteki konuklar için dayanıp döşenmiştir. Edirne’de bir hafta kalmayı düşünmektedirler.

O günü odasında dinlenmekle geçiren Atatürk, ertesi günü 22 Aralık 1930 saat 15'te Halk Partisinde heyetleri kabul eder, halkın dertlerini dinler. Bu arada Kemalköy halkı, Atatürk’e bir şikayette bulunur. Edirne’nin varlıklı kişilerinden Çeltikçi Karabekir, köylerinin mer’a yoluna çeltik ekmiş, bu yüzden hayvanları ötedeki otlağa gidemez olmuşlardır. Atatürk’ten bu sorunu, mümkünse yerine giderek çözmesini isterler. Atatürk kabul eder. 23 Aralık sabahı sınır boyundaki Kemalköy’e giden Atatürk, durumu yerinde inceler ve bir çözüm yolu bulur.

O gün akşama doğru Ankara’dan, Menemen’de Derviş Mehmet adında bir yobazın, çevresine topladığı bir takım cahil kişilerle birlikte devrimler aleyhine baş kaldırdığı ve bu harekete karşı çıkan yedeksubay öğretmen Kubilay’ı şehit etmiş oldukları haberi gelir. Bu acı haber ve olay Atatürk’ü çok üzer. Tamamlayıcı bilgileri aldıktan sonra, 25 Aralık’ta İstanbul’a dönmeye karar verir. O gece İstanbul’dan ve Ankara’dan gelen telgraflarla meşgul olur.

24 Aralık 1930 sabahı, Edirne’deki kız ve erkek öğretmen okullarını, liseyi, sanat okulunu gezer. Derslere girerek öğrencilere sorular sorar. Aynı gün Belediye'yi de ziyaret eder.

25 Aralık 1930 günü sabah Edirne Türkocağını ziyaret eden ve gençlerle sohbet eden Atatürk sonrasında Edirne’deki eski eserleri gezer. Özellikle Selimiye Camii’ne Balkan Savaşı sırasında isabet eden top mermilerinin izleri ve yıkıntıları üzerinde durarak şunları söyler:

-Bunları onarmayınız, olduğu gibi kalsın. İnsanlığa mal olmuş bir sanat şaheserine karşı, düşmanın insafsızca, saygısızca davranışı, bütün dünyaya örnek ve ibret olsun.

Atatürk Selimiye Camii’nde minberle avize arasında durur ve etrafındakilere “Beyler, hiçbir dine bağlı olmayan kalp istirahattan mahrumdur” diyerek söze başlar, “Bakınız ecdadımız İstanbul’un fethinden tam 125 sene sonra, bu şaheser camiyi İstanbul’da değil de Edirne’de yaptırmış; böylece Edirne’ye mührünü basmış, tapulaşmıştır. Büyük Usta Mimar Sinan, sanat ve din aşkıyla bu eseri bina etmiştir” der. Orada bulunan Bayındırlık ve Vakıflar Müdürlerine hitaben, başta Selimiye olmak üzere, Edirne’nin hasar gören bütün camilerinin tamiri için gerekli keşfin yapılarak bilançosunun üç gün içinde kendine verilmesini ister. Atatürk 25 Aralık 1930 günü Edirne’den ayrılmasından kısa bir süre sonra ödenekler Edirne’ye gelir ve hasarlı bütün camiler onarılır.